Porzeczka czarna (Ribes nigrum L.) jest gatunkiem powszechnie uprawianym w wielu krajach i na kilku kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego. Polska od wielu lat jest zdecydowanym liderem w produkcji i eksporcie tych owoców (55–58% światowej produkcji).
Z danych GUS i FAO (2018) wynika, że w ostatnich latach roczne zbiory porzeczek czarnych wynoszą 100–140 tys. ton. Wysoka produkcja tych owoców i pozycja w rankingu światowym jest efektem postępu biologicznego (w postaci nowo wyhodowanych odmian w Instytucie Ogrodnictwa) oraz nowoczesnych technologii produkcji, w tym maszynowego zbioru owoców.
Hodowla twórcza nowych odmian porzeczki czarnej w Polsce ma długą tradycję. Została rozpoczęta w dawnym Instytucie Sadownictwa w Skierniewicach na początku lat 50. XX wieku przez inż. Kazimierza Somorowskiego. Była ukierunkowana na uzyskanie rodzimych odmian porzeczki lepiej plonujących od uprawianych wówczas odmian zagranicznych. Efektem tych prac było uzyskanie odmian: ‘Bzura’, ‘Dunajec’, ‘Łódka’, ‘Ner’, ‘Warta’ i ‘Wisła’. W latach 1968–1985 prace hodowlane nad porzeczką czarną były kontynuowane przez dr. Józefa Gwozdeckiego, zaś efektem były odmiany ‘Bona’ i ‘Ceres’. Pierwsza wytwarza deserowe, bardzo smaczne owoce o wysokich wartościach prozdrowotnych i jest ciągle uprawiana w kraju i za granicą, przede wszystkim w uprawie szpalerowej. Odmiana ‘Ceres’ była pierwszą odporną na najgroźniejszego szkodnika porzeczki czarnej – wielkopąkowca porzeczkowego (Cecidophyopsis ribis).
Program hodowli twórczej porzeczki czarnej (zapoczątkowany w roku 1986) prowadzony jest w Zakładzie Hodowli Roślin Ogrodniczych przez dr. hab. Stanisława Plutę, prof. IO, w ramach Programu Wieloletniego, finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Program ten obejmuje przede wszystkim: hodowlę jakościową, odpornościową i adaptacyjną. Nowe odmiany muszą charakteryzować się wysoką plennością, dobrą przydatnością do różnego sposobu zagospodarowania owoców (przetwórstwo, zamrażalnictwo, konsumpcja w stanie świeżym), dobrym przystosowaniem do polskich warunków klimatyczno-glebowych i różnych technologii uprawy – odmiany przemysłowe do kombajnowego zbioru owoców, a odmiany deserowe do uprawy szpalerowej. Niezależnie od sposobu zagospodarowania owoców wszystkie odmiany powinny być mało podatne lub odporne na najgroźniejsze agrofagi atakujące rośliny i ich owoce.
Dotychczas w ramach prac hodowlanych uzyskano 10 odmian (‘Tisel’, ‘Tiben’, ‘Ores’, ‘Ruben’, ‘Tines’, ‘Gofert’, ‘Polares’, ‘Tihope’, Polben’ i ‘Polonus’), które znajdują się w krajowym rejestrze Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych. Większość odmian objęta jest wspólnotowym prawem ochrony na terytorium krajów UE. Ponadto trzy odmiany (‘Gofert’, ‘Polares’ i ‘Tihope’) otrzymały patent w USA w 2016 r. oraz ochronę prawną w Kanadzie w 2018.
Nowe polskie odmiany porzeczki czarnej zyskały duże uznanie wśród polskich plantatorów. Z dostępnych danych wynika, że udział polskich odmian w uprawie towarowej w naszym kraju stanowi aktualnie ponad 80%, przy czym większość (około 50%) stanowi odmiana ‘Tisel’.
Nowo wyhodowane i wdrożone do produkcji odmiany porzeczki czarnej są bardzo ważnym nośnikiem postępu biologicznego, przyczyniają się do utrzymania wysokiej pozycji i konkurencyjności polskiego sadownictwa przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska i zasad produkcji bezpiecznej żywności, zgodnie z aktualnymi wymaganiami w UE.
- źródło: latozborowkami.pl za Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
