W sytuacji swobodnego przemieszczania osób, rzeczy i materiału roślinnego istnieje pewne niebezpieczeństwo przywiezienia materiału szkółkarskiego z chorobami, szkodnikami i wirusami dotychczas niewystępującymi w Polsce. Szczególne niebezpieczeństwo jest to przy zakupie materiału szkółkarskiego z krajów o znacznie cieplejszym klimacie niż w Polsce.
Roślina (podkładka i odmiana) nie jest zaklimatyzowana do naszych warunków klimatycznych i stąd może być większa wrażliwość na nawet okresowe obniżenia temperatury. Drugim bardzo istotnym problemem jest zdrowotność sprowadzonego materiału nasadzeniowego zwłaszcza problem obecności wirusów w roślinie.
Na początku lat 90-tych XX wieku stworzyliśmy w Polsce system kontroli i uwalniania roślin od tych groźnych chorób. Powstał specjalny ośrodek zajmujący się odwirusowaniem roślin. Stworzona została baza podkładek i odmian wolnych od wirusów, z której mogą korzystać szkółki produkujące materiał szkółkarski. Nasadzenia roślin wolnych od wirusów są szczególnie ważne w naszych warunkach klimatycznych.
Wprowadzenie do obrotu wolnego od wirusów materiału szkółkarskiego jest jedną z przyczyn wzrostu plonów i wydajności.
W wysokich temperaturach krajów południowej Europy namnażanie się wirusów jest ograniczone i szkodliwość ich jest mniej istotna lub nawet nieważna.
Zawirusowany materiał szkółkarski w warunkach polskiego klimatu staje się bombą zegarową z opóźnionym zapłonem.
W pierwszych latach po posadzeniu, przy niskiej ilości wirusów w roślinie efekty ich szkodliwości są niewidoczne, ale po 4-5 latach, kiedy będzie ich więcej w roślinie może się okazać, że owoców w sadzie będzie mniej i będą mizernej jakości, drzewa będą bardziej narażone na przemarzanie. Znane są przypadki przemarznięcia takich drzewek w naszych warunkach klimatycznych nawet przy niewielkich spadkach temperatury
Szkody spowodowane przez wirusy to:
1. Mniejsze plony
2. Drobniejsze owoce lub w skrajnych przypadkach przy silnym porażeniu, brak owoców nadających się do handlu.
3. Gorsza jakość owoców, ordzawienia, niekształtne owoce. Ordzawienia są bardziej widoczne na odmianie Golden Delicious, która to odmiana jest wskaźnikiem zawirusowania.
4. Niższa wytrzymałość na mróz i przymrozki wiosenne. Drzewa łatwiej przemarzają zimą i wiosną pączki kwiatowe i kwiaty są bardziej wrażliwe na przymrozki.
5. Osłabione chorobą drzewa są bardziej podatne na choroby grzybowe i bakteryjne.
Wirusy są czynnikiem chorobotwórczym niezwalczanym żadnym preparatem chemicznym. Roślina porażona wirusem jest do końca życia chora.
Nie ma żadnych metod wyleczenia!
Uwalnianie roślin od wirusów jest pracochłonne i wymaga specjalnej aparatury i wiedzy. Polega na utrzymaniu uwalnianej rośliny w specjalnej kamerze w wysokiej temperaturze powyżej 32oC. W takiej temperaturze następuje intensywny wzrost i nie ma przemieszczania wirusa do stożków wzrostu, które są pobierane i przeszczepiane na zdrowych podkładkach.
Rośliny uwolnione podlegają dodatkowej kontroli, czy proces uwalniania od wirusów przebiegł pomyślnie. Do kontroli stosowane są: testy biologiczne na roślinach wskaźnikowych, testy Elisa i testy serologiczne. Drzewka pochodzące z krajów o cieplejszym klimacie będą ładniejsze, bardziej wyrośnięte, ponieważ miały lepsze warunki do wzrostu i dłuższy okres wegetacji. W początkowych latach po posadzeniu i przy sprzyjającej pogodzie sadownik będzie z nich zadowolony, ale problemy mogą się zacząć po kilku latach i przy mniej sprzyjających warunkach.
Niektórzy już niestety się spotkali z tymi problemami.
W Polsce są przestrzegane reguły rozmnażania materiału szkółkarskiego wolnego od wirusów. System ten ma możliwość nadzoru i kontroli Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a produkowany materiał szkółkarski podlega kwalifikacji.
Praktycznie podkładki produkowane pod drzewka owocowe są wolne od wirusów i odmiany, których materiał do rozmnażania jest pobierany w Polsce jest wolny od wirusów. Takie są również zasady stosowane w północnej części Europy.
Jan Krzewiński
INSAD-Prusy
Autor był inicjatorem powstania Ośrodka Elitarnego Materiału Szkółkarskiego i był jego organizatorem w latach 1992-95.
