Borówka wysoka (Vaccinium corymbosum L.) jest krzewem owocowym z rodziny wrzosowatych, rosnącym w stanie dzikim w Ameryce Północnej. W Polsce uprawiana jest od kilkudziesięciu lat, jednak dynamiczny rozwój produkcji owoców tego gatunku nastąpił dopiero po sprowadzeniu przez dr K. Pliszkę (SGGW) ciekawych odmian z USA (w końcu lat 60. ub. w.) i wdrożeniu ich do uprawy w naszym kraju.
W ostatnich 20 latach uprawa borówki wysokiej jest najszybciej rozwijającym się kierunkiem produkcji sadowniczej w Polsce. Według danych GUS (2018) krajowa produkcja owoców borówki wysokiej szacowana jest na około 21 tys. ton. Aktualnie Polska zajmuje drugie miejsce w Europie (po Hiszpanii) oraz ósme miejsce w rankingu światowym. Polskie borówki eksportuje się głównie do Wielkiej Brytanii, a także Niemiec, Holandii, Skandynawii oraz innych krajów.
Owoce borówki wysokiej to wartościowe, deserowe jagody, zawierają witaminy: A, B1, B2, B3, fosfor, potas, wapń, sód, kwas foliowy i fitoestrogeny. Charakteryzują się wysoką aktywnością przeciwutleniającą, wynikającą z zawartości polifenoli, w tym szczególnie antocyjanów. Spożywanie tych owoców ma korzystny wpływ na zdrowie. Najpopularniejszymi odmianami borówki wysokiej uprawianymi w Polsce są:
Na plantacjach sadzone są również odmiany Bonus, Chandler, Toro, a ostatnio Draper, Liberty i Aurora.
Najważniejsze zalety nowych odmian to: wysoka plenność, wielkość, jędrność i atrakcyjność owoców, późna pora kwitnienia i dojrzewania owoców, a także wytrzymałość roślin na mróz w warunkach klimatycznych Polski.
Hodowla borówki wysokiej w Polsce
Pierwsze prace hodowlane nad borówką wysoką prowadzone były przez dr Kazimierza Pliszkę – pracownika Katedry Sadownictwa SGGW oraz wielkiego orędownika wprowadzenia do uprawy w naszym kraju tego gatunku. Efektem jego wieloletnich prac hodowlanych i selekcyjnych było uzyskanie dwóch polskich odmian: ‘Bonifacy’ i ‘KazPliszka’ oraz wielu cennych klonów hodowlanych.
Nowy program hodowli borówki wysokiej w Polsce rozpoczął się w 2009 roku w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa (obecnie Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach). Hodowla borówki wysokiej (północnego typu) prowadzona jest w Zakładzie Hodowli Roślin Ogrodniczych przez dr. hab. Stanisława Plutę, prof. IO, w ramach Programu Wieloletniego, finansowanego przez MRiRW. Najważniejszym celem hodowli borówki wysokiej jest wytworzenie rodzimych odmian dobrze przystosowanych do lokalnych warunków środowiska – o wysokiej mrozoodporności, odpornych lub mało podatnych na podstawowe choroby grzybowe, plennych, o wydłużonej porze dojrzewania, wytwarzających trwałe owoce dobrej jakości.
Priorytetem programu hodowli borówki wysokiej jest uzyskanie odmian deserowych (zbiór ręczny) o owocach przydatnych do spożycia w stanie świeżym.
Owoce powinny być duże, jędrne, aromatyczne i smaczne, o atrakcyjnym wyglądzie (z jasnoniebieskim nalotem), z małą i suchą „raną” po oderwaniu od szypułki (bez wycieku soku), o dobrej trwałości pozbiorczej i przechowalniczej, wytrzymałe na transport i o wysokiej zawartości związków odżywczych i prozdrowotnych. Pożądane są odmiany o wysokiej samopłodności i zróżnicowanej porze dojrzewania owoców – od bardzo wczesnych do bardzo późnych, odporne na choroby grzybowe.
Drugim kierunkiem hodowli nowych odmian borówki wysokiej jest wytworzenie odmian przetwórczych nadających się do zbioru kombajnowego.
Podczas oceny i selekcji materiałów hodowlanych borówki wysokiej zwraca się uwagę na cechy krzewów, które decydują o przydatności odmian do maszynowego zbioru owoców. Są to: silny wzrost i wzniesiony pokrój krzewów, wysoka produktywność, równomierne dojrzewanie owoców, brak utrzymywania się okwiatu na owocach, zróżnicowany termin dojrzewania i odporność/tolerancja na groźne choroby grzybowe.
Tradycyjna hodowla krzyżówkowa polega na kontrolowanym zapyleniu kwiatów wybranych odmian rodzicielskich, zbieraniu owoców z zapyleń i wydobywaniu nasion, produkcji siewek (mieszańców) pokolenia F1, ocenie populacji owocujących siewek i selekcji najlepszych pojedynków. Wyselekcjonowane pojedynki są rozmnażane wegetatywnie (klonowane), wysadzane w kolekcji klonów i badane w doświadczeniach odmianowo-porównawczych. Najlepsze klony, jako nowe odmiany, zgłaszane będą w przyszłości do badań rejestrowych i ochrony prawnej COBORU w Słupi Wielkiej. Pierwsze krzyżowania wybranych form rodzicielskich borówki wysokiej wykonano w Instytucie wiosną 2008 roku. W ciągu 11 lat wykonano łącznie około 680 kombinacji krzyżowań oraz uzyskano ponad 36 tys. siewek pokolenia F1, których ocena fenotypowa jest obecnie prowadzona w warunkach polowych. W latach 2014–2018 wyselekcjonowano w sumie ponad 1600 wartościowych pojedynków, odznaczających się zróżnicowanym terminem dojrzewania, wysoką plennością, dużymi i smacznymi owocami dobrej jakości, Zakłada się, że w ciągu 4–5 lat nowe odmiany borówki wysokiej hodowli IO będą zgłoszone do badań rejestrowych COBORU.
- źródło: latozborowkami.pl za Osiągnięcia programów hodowli Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach
